Ashi Marcela Turati

Nopakantemiro maroni nokantayetemiri, aritaki amitakotakimi kimitachari pameniro mapa-ka poijatakoterori aririka asampitakoteri atsiripaye, pakametsatakoyeterira. Oka kamantakotantsipaye irotaki nashi nari “¿Tsika onkantyarika amanakotero onkatsimotajairika?”, iroka nokamantakoyeteri okaratsi noyoyetakiri yometantsipankoki, noñanayetakiro okaratsi naminakoyeteriri atsiripaye maroni kantsimoyiteriri ibatsapaye, aminakoyetsiriri maroni atsiripaye tsikakobentayeteriri o airorika pashinipaye obametantatsiri saikayitaintsiri yometantsipankoki ejatsi onkaratakotakiri nañantakari ñakarontsi 12 osarentsi abisayitaintsiri aminakoyetakirori maroni irashi atsiri abishimoyetakiriri kariperotantsipaye ejatsi ikarajetakiri yajariajetayetakari.

Amenakobentantsi ejatsi amakobentantsi iroperotaki okinakotsiri kirinka ejatsi onpiye katonko jaka antabairentsiki:

Amakobenteri maroni atsiriyitatsiri ñabaitaintsiri ñabaimentoki yakoyitakiri kamantantatsiri (Airotsi akinkisheriakotakari abishimotakiriri pairani kariperotantsi)

Amanakotero maroni kamantantsi.

Amakobentakoyeteri maroni pikaraini pantabaijetsini.

Amakobentya.

Obashinonkantsi irashi atsipaye, kariperotantsi abisayitatsiri, ejatsi kari tsimakoyetatsiri, obayeritantsi o terika onkatakotachari akoyetanakirori inchatopaye amaratakiarika irotaki ikobiri sankinatsirori kamantantatsiri, tsimatsiri nokantemiri, aririka pikobaki pakoyitanti paminaperotabakiro pipanpitsashiriakotabakiaro pibakoteri pisankenatakerika, paitaka pikobaperotantarori pakotero karipero abishimotakiriri atsiripaye okaratsi isheninkapaye isaikayininta ibankoki o terika amanakoteri.

Aririka ayotakoperotanakirorika, irotaki oka onajetatsi aparopaye Kamantakotantsi:

1. Poenijantakotya kimitachari pantabairi kamantantatsiri.

Irotaki ikobayetemiri iyoitantanakiamiri irotaki pantabairi kamantantatsiri. Airorika pikobi poenijantakotya, pibashanteroji, piyotakoteroje airora onkanta pakoyero ñantsipaye irashi atsiri kari nintaintsini yakoyetakoteri ejatsita kari nintaintsini yoinijakoyetakoteri.

2. Ayakotante akoyetantyarori ñantsipaye.

Airorika yanteta oriatsiri ontsimatsi aminabajiro atanakanta ejatsi pimairitakoteroji pisanpitante maroni abisaintsiri, airora pisanpiyitsiri maroni abisaintsiri airo pitsonkatajirotsi kinkitsarentsi intsipaitini piyatanaji. Airotsi pisanpitakotsi abisaintsiri, airo pipiakotaro ejatsi pisanpetakotante tsikama okantakari osaikakotakirika kametsa, kametsa okantajetani, tsika okantari yañantari, tsika okantaka abisaintsiri kariperotantsi, tsika okantakari yañajetantatajari.

3. Ameniro kametsa asaikantyari.

Akotanterika ñantsipayeka irashi kamantantatsiri ontsimatsi asaikayeni intatsikiroiniki patsiro airo iñashirinkaitajai, ontsimatyanki akinkitsate kametsa airotsi akaimakotanta ejatsi asaikayetinita kametsa. Tera ontsimakote añapinte pankochaniki kametsa, iro kantacha ari onkantaki aminero pancochaniki asaikantyari kametsa. Airora pinkimakotakairi encherikipaye iro kantsimaitacha kimkibaripaye ikantayeni yamijitakaroni, Aritaki ashinkibintajetakiri ikimajetajairika.

4. ¿Abakoyetero paperishiki o terika akoyetero ñabaimentoki?

Asampitakotante inkobajetakirika akoteri ñabaimentotsiki, onkametsamotajetakiririka. Pisankinaterika, ontsimatsi pamenapinteri irokipayeki pakoyetakirira maroni ikantayetakiri atsiri aminapintayeterika okipaye iroperotaki. Pakoterika ñabaimentotsiki pibitsikiro kametsa airo mashetantyari airora pipiakotaro otsipaye kobayitachari ñabaimentotsiki. Iriperotakirika itanakiaro iñabaite tsika okantakari abisaintsiri ontsimatsi pakoteri ñabaimentoki: Ikaratsi ikantayeteri iroperotaki ainijayeri pankotsipanko aminakoyetsirori abisayitatsiri kametsa terika aminakotero paitanainchari “Comision de la verdad” onkoñatanajita kametsa.

5. Abitsikiro kametsa akotantyariri ñabaitatsini.

Otantanakiarika pakoyeteri ñabaitatsiri ontsimatsi pikamanteri tsika onkantya pantero pantabaire. Akinkitsateri tsika onkantakari pakoyetero pantabaire, ejatsi paitaka anintakojetsirini. Patsiro atsiriyitatsiri iyotanaki ibitsikantanajiarori kametsa, aririka isampitakeririka patsiro ostobakotanaki kametsa, ayotantanakiariri ikobakirika iñabaijeteni.

6. Irijitakini aminakoteroni okaratakote iñabaiteyani.

Airora ashintsibintayeteri kamantiro okaraki abisaintsiri. Obakirari otanakiarika akotanterika ontsimatsi akamantajeteri iriperori inajitaki ñabaitakoteroni:

Ikobakirika iñabaitakoterota maroni isampitakiri, ikobakirika imakori ikantita, otsonkanakiarika añabaitakotero akotakiri irashi kamantantatsiri ari okantakia airo oijinaperotya maroni ikantayetaki. Tema irotaki tsikakobenterini.

7. ¿Tsikama onkantyari asampikobentanti?

Asampitanterika apani atsiri abishimotakirori kariperotantsi ontsimatsi akametsatakotero oñabaitantyari, pisampitakobentya ontsimatsi ishiyakojetyarini maroni abishimojetakiri. Kimitachari pishiyakotyari ontsimatsi pipampitsashireyabakia kapichaji: Abishimotakirika pisheninka o terika saikatsiri okakini pisheninkapaye irijitaki pitsipamentsaripaye. ¿Ari pikimitakoterori pisampiyitero ejatsi kimitachari nosampiyitakiri?

Ontsimatsi ayotakoperotero ansampitakotante kamechaini oñabaitakotantyarori kametsa.

8. Ankichaperoti ejatsi ankimisantaperoti.

Aminabakajetyani ejatsi atsibakiro poimayitatsiri – kimitachari añabaiterika choritoki, otsimakotatsi amairipontsote patsiro ñabaitatsini ikinkitsatakotero okaratsi abishimotakiriri.

Ontsimatsi abakotabakiro: onkinkitsatakotakire apani atsiri, akoyentante okaratsi ñabaitaintsiri ejatsi abishimotakirori ejatsi abisayitatsiri omonkarata asaikayeni (otsinetyabaiterika terika atsiriyitatsiri birakocha poñenkari intaina)

9. Airotsi asampitante akantakantantyari.

Amenakotero, irashi obantaintsiri irimachitaki yokoitapintaiteriji.  Apaniroini ari onkantapintatyia, ari itsainkaitakiri ejatsi ari otsarobaitaki. Maroni akantayeteri airotsi onkantakota janta pankotsipankoki aminakoyitsirori iroperotantyari ñantsi ojatakoteta kametsa anampiteki iro kantsimaitacha apaniroini akantakotya eirotsi yamitakoitajai.

Aririka asampitakobinte airotsi akantakantayetsiri. Kimitachari: Aririka asampitakobente: “¿Te pitsarobima panite apaniroini otsitenitsinta?”, nosampitemi arima okantapintatya te ontsimakote otamentotsi tsiteneriki, pinampi kobenkataki. Airobe ikantakantapiroitsiri obantaitaintsiri.

10. ¿Kobaperotacha antsinakotajero maroni abishimotakiriri kariperotantsi?

Aparopaye aminakojetakironi ikobakojetsini iyotakoperotero paitaka abisaintsiri ikantashibaitantakari – kimitachari ishintsibintaiteroka tera onkobi omatya intsipaite ontsañakotanakia obatsa onkoñatakotanaki nibitarori ibantayetante o terika ibatsinayeteri ibatsaki iñabaitantyari anteroni Aripirityakiri- Oka yakoitakiri iyinkitsari atsiri ontsimatsi antakotero kametsa ikobaperotsiri ñabaitentsiri ontsimatsi onkanteji iroperotakirika antabairi irashi kamantantatsiri. Maroni sampitakotantsika iromachitaki te akobiroji akinkisheriro maroni abisaintsiri, irotaki antakotero kametsa, kimitachari amakorianinteroji.

Pamenapintakiri obakiraini tera onkobiro ñantsipaye abisaintsiri tsamera aminakoteroji osankinatakotanta okaratsi obakiraini ikinkitsatakiri abishimotakiri kariperotantsi ejatsita anakotanakiro okoñatanakita.

11. Pashini okantakota onkatsimotanakai.

Te ojanori añabaitakotero ankimaperotantyarori onkatsite.

Aminakoperoteroji aritantyariri inintaperotsiri atsiri aririka yakoyeteririka ikinkitsatakoteri kamantantatsiri airotsi ikinkisheriakotakari maroni abisaintsiri okaratsi onkatsimotakiri. Ankamitakoteri yoinijakairota isankinari terika aminiro ibantsani ayotantanakiarori onkantaka okatsimotakiriri airotsi akinkishirakotakari maroni abishimotakiriri.  Ejatsi akamitakoteri iñabaitakotero tsika onkantaka imishitapinkakiri oka tsimatsi oshintsinka ikinkitsatakotakiri ejatsi airotsi asampitanajiritsi akinkishiriakarikari abishimotakiriri.

12. ¿Tsikama onkantakotyari aririka irakiarika atsiri?

Yakoyetakiri ñabaimentoki okaratsi abishimotakiriri kariperotantsipaye ejatsi inkamakotakirika isheninkapaye. Atsirira ñabaitaintsiri aririka ikinkisherianajerorika maroni abishimotakiriri aritaki irapinkanajia. Ejatsi terika isampiyiteririka kamechaini obakiraini, ejatsi itarika ikinkesherianajirorika o terika obakira yapakayero maroni ibashinonkabaitakari pairani.

Añakobentakirika irajetya ñabaitentsiri airotsi akisabirontaro, airotsi ankisakobaitatsi akobanakiro poñaka akantaki ari okaratapaki tsonkanaka akoyetero ñabaimentoki. Ontsimatsi ayotakotero tsika onkantya asampitari paitaka ikobiri, ejatsi ababisayiri nija. Airotsi ababisayero shitamentotsi patsiro oshetakotya orokipayeki iro kantacha aro kimitanakia anintatsi intsipaite oñabaitanaji antakotanajirota antabaire. Abitsanoterorika airo onkantatsi kametsa; tera ojanori tema añabaitatsi okaratsi abishimotakiriri kariperotantsipaye o terika yairikaiterorika shintsini obatsa tera onintabetyatsi.

Aritaki añakiri atsiripaye ñabaiyetantsini ikisayitakia, ikatsimayeti, antaroite ikisakia. Ari okantapintatyia abisatsini tema irotaki abishimotakiriri. Aririka ikisakobentakiaro “La Prensa” oinijayerori maroni abisatsiri airotsi apiyatakotaro, airo akisabirontaro, ejatsi airo akimisantsirotsi. Airotsi akantakotanajiro abianajiro ejatsi kobenkataki ontsimatsi pishitobanaji intsipaite irojatsi pijaperotantajiari.

13. ¿Tsika onkantakotyari atsonkatero kamantakotantsi?

¿Tsikama onkantakotakari abisaintsiri?, ¿Paitaka pantakiri pitsinantanajaro pañantari?, Irotaki oka sampikakotantsipaye amitakotakairi antsonkantyarori kametsa kamantakotantsi tema añakobentakiri tera apantabo abisayitaintsiri. Ontsimatsi aminakotero antsinantajiarori istantajiari kametsa ibatsa, añabaitakotero onkantyata amatajero, Tsame ashintsitakairi atsiri, ainijayeri añaperobentyaro maroiteni. Iroperori kinkitsarentsi opayetakairi aminakotantyarori onkantya atsonkatakotero kamantakotantsi ejatsi akinkitsatakotero paitaka abiyakiri kametsatatsiri ñantsi airotsi ankinpoyero abashiretakotyaro abisayitaintsiri kariperori.

Apasonkitakotero okaratsi yakametsaitakai oinijantakotakari maroni abishimojetakirini, apabakanaja abairopaye patsiro apata asankinatakojetyata. Airotsi ankantashibaita ñantsipaye kari matachani ejatsi ankantakotero maroni antabairentsi ostobakoterika kamantakotantsiki aminakotero ojatantyari kametsa tsikakobentantsipaye.

14. Aminakoperotero maroni abisaintsiri

Ainijayeterorika kobenkataintsiri ejatsi airorika inkisakobentaiteri kametsa ayitakirori kamantantatsini ñabaitateroni maroni kinkitsarentsi ontsimatsi yamabentakojetya okoñatanakirika kenkitsakotainchari ejatsi aminakotero aririka yajaritakiarori maroni oñabaitakotantakari, onkobakirika amabentakotyari.  Terikatsita oshitobakoteta ontsimatsi piñanatabajiro sankinatakotainchari ejatsi aminabajiro (janta aminakotsirori maroni sankinatantsi) kamantakotantsika tsika onkantya yaminakojeteroni maroni atsiriyitatsiri (Kimitachari, iyotakoiteri ibairo antakirori kariperotantsi) akinkishiriabaka amanakotero ñabaitentsiri, abisakotero kamantakotantsi ejatsi aminajiro pashini kitaiteriki aijantajiarori maroni sankinarentsiperori.

15. Ainijayero pashinitatsiri iroperori kamantakotantsi

Maroni kobenkataintsiri ari omantsiyakiri itoinaki atsiripaye abisakoyetaintsiri kariperotantsi ejatsi maroni ikaraiyini isheninkapaye abishimotakiriri kariperori. Maroni tsimakotatsiri aitonaki ari opashinitashitanajia aritaki akimakiro antsarobirika, ejatsi akimatsateroji maroni abisaintsiri, aririka abisanaki kashiri, Pikobakirika pipiakotajiaro, ejatsi pikimakotajirorika apitakotaja abisakimiri pashinipayeki ñabaitentsini. Oka kamantakotantsika ontsimatsi aminiro kamechaini amitakotantyarori maroni sankinatakotainchani, atsimabentakotero kamantantsika okoñatantyari kametsa.

Irotakirika akotero maroni shiyakamento ontsimatsi aminiro kametsa ostobantyari aparoni ñantsi. Pintsimakote ñabaitakotemini aririka yapatojetakiarika patsiro yoinijayero okaratsi abisaintsiri.

Otanakiarika akotanteri ñabaitentsini atsiri okaratsi abishimoyetakiriri kariperotantsipaye o terika abisakoyetaintsiri aririka inkamakote ontsimatsi pikanteri aririka paminaji otsipa ñabaitakoteroni kinkitsateroni abishimotakiriri yoinijantyarori pashinipaye abisaintsiri kamantakotantsi. Pakotakirorika irashi atsiri tsayakoyitakiriri o terika ikantayitakiri Pinkatsabentayitakirori, tera ontsonkatya ara, ejatsi tera ababisakotero sankenarentsi abatsinantyariri kamantakotaintsini, kantaperoterori abisaintsiri ñantsi tekiratsita ostobakoyetita.

Aparoni ñantsi tampatsikatatsiri irashi kamantantatsiri oinijayerori ontsimatsi inkisakobentajetyaro okaratsi ñantsiperori. Ejatsi ñantsipaye tampatsikatatsini aminakoteroni patsiro airo okobenkati oka kantakayetaintsini maroni abishimoyetakiriri kariperotantsipaye.

 

* Iroka sankenamentoka onkoñatakotaki pairani obakotanaka ñantsi iroperori oinijantanakari GIJN