Yatiyawi q’ipnaqirinakasti walja jani walinakatwa k’arinakampi juchachatapxaspha, ukasti jucha t’aqawinxa jani waliru uñtayatapxasphawa. OSCE uka Yatiyawi Q’ipnaqirinakasti Khust’atapxañapatai Irpiri Qillqa ukanxa siwa, aka táctica ukasti utjiwa kunapachatï taqinpachataki wali arkxatata yatiyawisti ch’ujtayasiña muni ukawrasa, Estado ukasa, wali uñt’ata jaqinakasa jani ukaxa wali uñt’ata jaqi qutunakasa jani walt’ayataspha ukampixa ukhawa sintpacha utjisti. Yaqhipa yatiayawi q’ipnaqirinakasti ina ukhamatakwa mutuña utaru k’utantatapxi k’ari juchachawinakatjama ukhamaraki jani wali jucha t’aqawinakatjama. Waljanirakiwa katuntatapxi, yaqhawrasanakasti, jaya pachanakwa katuntatapxi janira juchañchatapkipana jani ukasti inatakwa mutuña utaru q’upantatapxi. 

K’ari juchachawinaka jithiqtayañataki jani ukasti jani katuntatañataki iwxanaka

Aliqata katuntawinakasa jani ukasti inataki mutuña utaru k’utantawisa mä kutikiptiri yatxatawiwa, ukasti pachatjama, asxarayawinaka mayjt’atata, kunja t’ukhasa, chamapatjamwa kutikiptasphasti. Ukasti jani walt’anakasti sapa kutiwa wali uñakipatañapasti, kunawrasatï irnaqawimasti jani ukasti aski utjawimasa mayjt’i ukhawa sinti wakisirispha. Jani walt’awinakaru jani puriñatakisti,  Seguridad de Reporteros Sin Fronteras irpiri qillqasti yatiyawi q’ipnaqirinakarusti akanakampiwa iwxi: 

•    K’atampi t’ukhayiri k’apjtanaka jisk’aptayapma. T’ukhawisti utjasphawa kawkhansa jakqhatasta jani ukasti janicha chililirinikta ukatjama; jani llika llika taypinksta jani ukasti janicha walja jay säwinakacha utjki ukampisa chikañchasirakikisphawa. 

•    Jark’aqasiñataki ch’ama jitxatayasiñawa: mä sayt’asiriru jani ukasti mä quturu ch’amañchawinaka ukhamaraki yänaka churañawa ukhamata khust’awipasti askiñapataki. Kamachinaktuqita jani ukasti khust’añtuqita wakichañasa mä khusa uñacht’ayawisphawa, mä yanapt’asiri jaqi qutusa wakisirirakisphawa, chililiriniña ukhamaraki awtuniñasa wakisirakisphawa, sayxatasirininakaniñasa, axsarayawiru saykatañatakisa wali amuyuta lurawimpiwa ch’ijtayañasa, yaqhanakampi. 

Ukhamarusa, Manual de red de seguridad de SEEMO ukaxa jach’añchiwa: 

•    Wali jariyata jani ukasti anqatuqita jutiri jani walt’ayawinakaru saykatsta ukata uka irkatañatakisti jani kunanikstasa ukhaxa, qutuchata yatiyawi q’ipnaqiri masimanakaru yatiyma.

•    Jariya irkatañataki yänaka imakma — chililiriru qillqanitanaka jani ukasti correos electrónicos, wakisiri qillqata laphinaka ukhamaraki ist’añataki jani ukasti uñxtiri jamuqanaksa— mä khusa katunkañapawa ukhamasa wali uñt’ata masinakamaru churma. 

•    Jupa kikiparu jariyawi utjchi jani ukaxa yaqha utjiri jani walt’ayawinaka irkatañjamachi ukhaxa, yatiyawinaka q’ipnari jaqisti prensa ukaruwa yatiyxañapa, asociaciones mediáticas ukarusa yatiyarakisphawa, taqi jaqirusa arsusirakisphawa. 

•    Sapa yatiyawi q’ipnaqiriru axsarayawisa, jachiparu jani ukaxa mä wila masiparu jani walt’ayawisti policía ukaruwa denuncia uchañapa ukhamaraki taqiniru uñt’ayatañapawa. 

•    Yaqha yatiyawi q’ipnaqirinakana mayacht’asiwipasti wali wakisiriniwa akhamana uñjasina. Sapa axsarayawisa, janchiru jani walt’ayawisa anqaxa suyunakamppacharuwa yatiyaña.

Ukhamasa, CPJ ukasti Paquete de seguridad física y digital ukwa wakichani kawkiri yatiyawi q’ipnaqiri jaqinakatï katuntawinakaru saykatasipki jupanakataki: 

Seguridad digital ukaniñataki iwxawinaka: 

•    Yänakama ukhamaraki yatiyawimanaka aski uñjatañapatakisti uñanuqasma janira katuntatakasina. Ukampisti yaqha jaqinakasti jani qillqatamanakaru, yatiyirinakamarusa jani uñt’apxañapatakiwa. Kuna yatiyawisa kawkiri laphinakasa ukhamaraki kuna jamuqanakasa yänakamansti imata uka, kawkhankisa ukasa wali yatiñarakiwa. 

•    Kawkiri yatiyawisa jani waliru puriyiriktama ukaxa apanukañawa. Jani wali jaqinakasti qhipa uñasinita yänakapampisti mayampi uñasiyapxasphawa apanukata yämanaka uksa yatirakiñamawa. Kunanaksa arkxatirita uksa chhaqtayapunma ukhamaraki taqi kunsa llawintasipuna. 

•    Llika llika taypina thaqakipapxatama ukarusa mä jisk’a yatiyawiki uchasma. Kunanakaniskisa cuenta ukanakamasa uksa uñakipasma, correo ukhamaraki llika llika taypinkirinaka jilpacha. Kawkiri yatiyawisa jani waliru puriyapxiriktama jumaru yatiyirimarusa ukasa wali uñt’añawa. 

Jachi jak’aqasiñataki iwxanaka: 

•    K’atampi yatxapma ukata uñt’ma kawkirinakasa kamachinkiri kankañanakasti yatiyawi q’ipnaqiri jaqinakana, ukasti katutjama jani ukasti suyutjamwa mayjmayjasti. Yatiña yant’ma: kunatsa katuntapxiriktama ukatsa kunatsa jani katuntapkiriptama; nayraqata yatiyawi q’ipnaqirinakasti kunatsa katuntatapxatayna ukata katuntatasinxa kunjama uñjatapxanasa ukasa yatiñawa wakisispha; kawkiri qutunakasa katuntapxiriktama; kawkinsa katuntapxiriktama ukhamaraki jasakisphati mä jumata arxatañataki yatxatata jaqi jasakisphati janicha ukanaka amuyasiñasa khusapuniniwa.
Jilpacha yatxatañatakisti, akiri Evaluación de riesgos de CPJ nayra qillqata apsunitanaka wali uñakipma, arunakatjama tuqiyatawa. 

Katuntapxatama/katuntasna apapxatama ukhawrasasti: 

•    Janïra katuntatakasina, policía jupanakasti kunatsa katuntataskta ukxa yatiyañapaptamwa ukhamaraki kunanakatsa katuntatajata uksa qhanañchatarakiñawa. Kawkinsa, kuna pacharusa, kuna luraskipansa katuntatata ukaxa wali amtasiñamapuniwa. 

•    Kunawrasatï katuntasipktama ukaxa janiwa wakiskiti jamuqa apsusiñasa utxtiri jamuqa apsuyasiñasa janiwa khusakasphati —policía jupanakasti qalllatawa amuyasipxaspha ukata yänakamsa aparapxakiriktamwa. 

•    Kawkiri policía ukanakasa katuntaptama uka yatxatañaru waytasma, sutinakapa, placa jakhunakapa, kawkiri qututapxisa ukhamaraki kunjamapxisa uka yatxatañarusa waytasiñarakiwa.

•    Khitinakasa katuntawima uñjaptama ukanakata wali amtasma, jupanakawa uñjirjama arxatapxiriktama. 

•    Policía jupatisiti janchimaru jani walt’aystamsti, kawkhanakankisa añatatanakasti uka amtasipunma, kuna qullanaksa katuqtasti ukhamaraki kawkiri qullaña utanakaru sarta uñjayasiri uksa walwa qillqantasiñama. Khitinaksa uka jani wat’awi luraptamsti ukanaka sutinakapa qillqakma, jupanakatsa amtasipuniñamawa. 

K’atampi yatxatañatakisti, Evaluación de seguridad previa a la asignación de CPJ ukaru jiskt’asma ukhamaraki artículo de GIJN kunjamatsa utamana thaqawiriru saykatasma ukansa (Rusia suyu sarnaqawiparu apsutawa).